Depremin Büyüklüğü, Şiddeti ve Gücü Arasındaki Farklar Nelerdir?
Depremler, yer kabuğunun farklı katmanlarındaki tektonik hareketler sonucu oluşan sarsıntılardır. Genellikle karada meydana gelse de en büyük depremler denizlerde ve okyanuslarda yaşanmıştır. Tektonik hareketler, yer kabuğunun farklı katmanlarının sürekli olarak hareket halinde olduğu ve birbirleriyle sürtündüğü veya çarpıştığı bir süreçtir. Bu sürtünme ve çarpışmalar sonucunda yer kabuğunda gerilmeler birikir. Bu gerilimler belirli bir noktada büyük bir enerji birikimine neden olur. Bu enerji birikimi aniden serbest bırakıldığında deprem meydana gelir. Deprem sonrasında ise depremin büyüklüğü ve şiddeti her zaman tartışma konusudur.
Her depremden sonra kullanılan büyüklük ve şiddet gibi kavramlar özellikle televizyon muhabirlerinin, gazetecilerin ve sosyal medyada paylaşım yapanların sıkça yanlış kullandığı kavramlardır. Depremin büyüklüğü, şiddeti ve gücü nedir? Ayrıca depremin büyüklüğü, şiddeti ve gücü arasındaki farklar nelerdir? Gelin detayları inceleyelim:
Depremin Büyüklüğü
Depremin büyüklüğü, Richter ölçeği veya benzeri ölçekler kullanılarak ölçülmektedir. Bu ölçeğe göre depremin büyüklüğü, depremin kaynak noktasındaki serbest enerjinin miktarına göre belirlenir. Bu nedenle, depremin büyüklüğü ne kadar yüksekse, depremin enerjisi o kadar fazladır. Richter ölçeği, deprem dalgalarının genliğini ölçerek depremin büyüklüğünü bir sayısal değerle ifade eder. Bu sayısal değer, genellikle 1-10 arasındadır. Richter ölçeğinde, her bir büyüklük derecesi diğerinden 10 kat daha fazladır. Yani Richter ölçeği lineer değil logaritmiktir. Bu sebeple, 6 büyüklüğündeki bir deprem 5 büyüklüğündeki bir depremden 1.2 değil; 10 kat daha büyüktür.
İlginizi Çekecek İçerik : ‘Son 100 Yılda Meydana Gelen Dünyanın En Büyük Depremleri’
Prof. Charles Francis Richter tarafından bulunan yöntem ile depremlerin aletsel ölçüsü büyüklük (magnitüd) tanımlanmıştır. Depremin büyüklüğü, sismografın salınımlarına bağlı olarak ortaya çıkan bir sayıdır. Depremin şiddeti hakkında fikir vermez. 100 km uzaklıkta, sismografta 1 mikrometre genlik oluşturan depremin büyüklüğü 0 kabul edilmiştir.
Richter ölçeği, Güney Kaliforniya’daki depremlerden alınan veriler doğrultusunda geliştirildiğinden başka yerlerde doğru sonuç vermiyordu. Uzakta ve derinde gerçekleşen, 7’den büyük depremlerin ölçümünde yetersizdi. Bu sebeple Richter, arkadaşı Gutenberg ile depremlerin yerel büyüklüğünü (ML) gösteren bir ölçek geliştirmiştir. Birçok rasathanede farklı ölçüm istasyonları bulunduğundan depremin büyüklüğü için ilk etapta birbirinden farklı değerler açıklanmaktadır. ML genellikle düşük büyüklüğe sahip depremlerde kullanılan bir ölçektir. Daha büyük depremlerde ise MW ölçeği kullanılmaktadır. Bu sebeple büyük bir deprem yaşandığında MW değerine bakılmalıdır. MW değerinin hesaplanmasının zaman alması sebebiyle önce en yakın rasathanenin verdiği ML değeri açıklanır. Hesaplamaların tamamlanmasını müteakip MW değeri ortaya çıkar ve büyüklük güncellenir.
İlginizi Çekecek İçerik : ‘Dünya Tarihindeki En Büyük Volkanik Patlamalar’
Depremin Şiddeti
Depremin şiddeti, depremin yeryüzünde hissedilen etkisinin ölçüsünü ifade eder. Büyüklükleri aynı ölçülen iki depremin şiddeti birbirinden farklı olabilir. Bu, özellikle depremin yerin hangi bölgesinde meydana geldiğine, çevresel faktörlere, yerel toprak koşullarına, bina tipine ve yapıların dayanıklılığına bağlıdır. Depremin şiddeti, Modified Mercalli Intensity (MMI) ölçeği veya benzeri ölçekler kullanılarak ölçülmektedir. Genellikle bir sayısal değer olarak ifade edilir. Depremin şiddeti merkez üssünden olan uzaklığa bağlı olarak değişir. Deprem derinliği yüzeye ne kadar yakınsa sarsıntı o kadar şiddetli olabilmektedir. Ayrıca aynı bölgede gerçekleşen bir depremde sert zemin, yumuşak zemine göre daha az şiddetli sallanacaktır.
MMI ölçeği, depremin yeryüzündeki etkisini 12 farklı seviyede sınıflandırır. Bu seviyeler, depremin yeryüzündeki etkisinin derecesine bağlı olarak artar. MMI ölçeği, depremin etkisini yapısal hasar, insanlar üzerindeki etkisi ve doğal ortamda görülen etkiler gibi farklı kategorilerde dikkate alır. En düşük seviye olan MMI 1, sadece hassas aletlerle algılanabilen zayıf bir sarsıntıyı ifade eder. En yüksek seviye olan MMI 12 ise toprağı sarsan ve nerdeyse tüm yapıları yıkan yıkıcı bir depremi ifade eder. Depremin şiddeti, teknik olarak detaylı bilgi veren bir kavram olmasa da deprem zararlarını azaltmak ve toplumu daha iyi hazırlamak için kullanılan önemli bir deprem bilimi aracıdır.
Depremin büyüklüğü ve şiddeti arasındaki farkları öğrendiğimize göre durumu biraz daha somutlaştıralım. 06 Şubat 2023 tarihinde ülkemizde ve dünyada yaşanan en büyük deprem felaketlerinden olan Pazarcık ve Elbistan depremleri için kullanılması gereken doğru ifadeler şu şekilde olacaktır;
Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesinde 7.7 büyüklüğünde ve ardından Elbistan ilçesinde 7.6 büyüklüğünde depremler meydana geldi.
Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinde 11 şiddetine varan depremler meydana geldi.
Deprem kuşağında yer alan ülkemizdeki diri fay hatlarının konumunu Maden Tetkik ve Arama (MTA) Genel Müdürlüğü’nün web sitesinde yayınlanan Yerbilimleri Harita Görüntüleyicisi‘nden sorgulayabilirsiniz.
Depremin Gücü
Depremin büyüklüğü ve depremin şiddeti birbirlerine çok karıştırılan kavramlardır. Bununla birlikte depremin gücü ifadesi pek kullanılan bir kavram olmasa da depremin şiddeti ile karıştırılmaktadır. Depremin gücü, depremin yarattığı hasar ve yıkımın derecesini ifade eder. Depremin gücü, özellikle yapıların dayanıklılığına, bölgenin nüfus yoğunluğuna ve deprem öncesi alınan tedbirlerin etkisine bağlıdır. Bu nedenle, aynı büyüklükte bir depremin farklı bölgelerde, farklı güçlerde hissedilebileceği görülebilir.
İlginizi Çekecek İçerik : ‘Deprem Işıkları: Doğanın Anlaşılamayan Gösterisi’
Depremin gücünü anlayabilmek için Richter ölçeği, deprem esnasında ortaya çıkan enerjinin patlayıcı cinsinden miktarına göre belirlenir. Yani 6 büyüklüğündeki bir deprem ile açığa çıkan enerjinin Hiroshima’ya atılan atom bombasından yayılan enerjiye eşit olduğunu söyleyebiliriz. Richter ölçeğine göre her bir büyüklük derecesi diğerinden 10 kat daha fazladır. Ancak deprem, yaklaşık 31.62 kat daha güçlüdür. Yani 31.62 kat daha fazla enerji salınmaktadır. Bu sebeple 6 büyüklüğündeki bir deprem 5 büyüklüğündeki bir depremden 31.62 kat, 4 büyüklüğündeki bir depremden yaklaşık 1000 kat daha güçlüdür.
Depremin büyüklüğü ve şiddeti arasındaki farkları kısaca özetleyecek olursak; depremin büyüklüğü depremin merkez üssünde açığa çıkan enerjiyle ilgilidir. Depremin şiddeti ise yeryüzünde hissedilen etkiyle ilgilidir. Bununla birlikte depremin büyüklüğü nesneldir ve her yerde geçerlidir. Depremin şiddeti ise öznel ve değişkendir. Ek olarak depremin büyüklüğü Richter ölçeği ile gösterilmektedir. Depremin şiddeti ise Mercalli şiddet ölçeği ile ifade edilir.
İlginizi Çekecek İçerik: ‘Hiroşima ve Nagasaki : Atom Bombasının Gölgesindeki Şehirler’
