Deprem Işıkları: Doğanın Anlaşılamayan Gösterisi
Deprem ışıkları genellikle deprem oluşumuna kadar olan süreçte görülen şimşek, ışık topu, ışık akıntısı, parlama gibi fenomenlerdir. Yer kabuğunda birikmiş olan gerilmeler tektonik levhaları hareket etmeye zorlar. Gerilme kuvvetinin sürtünme kuvvetini yendiği anda levhalar hareket eder ve depremler meydana gelir. Peru’da gerçekleşen 8.0 ve Meksika’da gerçekleşen 8.2 büyüklüğündeki depremlerde; 2022 yılında gerçekleşen Düzce depreminde ve son olarak Kahramanmaraş’ta yaşanan depremlerde deprem ışıkları görülmüştür. Deprem ışıklarının büyük depremler ile ortaya çıkması daha sık rastlanılan bir durumdur. Yani artçı sarsıntılar sırasında deprem ışıkları oluşmamaktadır.
Deprem Işıklarının Oluşumu Hakkında Ortaya Atılan Teoriler
Bilim dünyasında deprem ışıklarının oluşma sebebi halen tartışma konusudur. Gerçek olduğunu savunan kadar depremlerle hiçbir alakası olmadığını belirtenler de var. Depremlerle alakası olmadığı konusunda bir takım komplo teorileri veya inanışlar da hakim. Deprem ışıklarının bilimsel olarak net bir açıklamasının olmayışı da bu teorilerin en büyük dayanak noktası. Bu konuda sunulan en önemli argüman ise HAARP (High-Frequency Active Auroral Research). HAARP Projesi’nin amacı kısaca iyonosfer tabakasına müdahale ederek radyo iletişim araştırmalarını gerçekleştirebilmektir. Bu sebeple projede kullanılmak üzere yüksek frekanslı ve 3600 kW güce sahip verici sistemi üretilmiştir. 133.546 m2’lik bir alana kurulan sistem 22 metre uzunluğunda 180 adet antenden oluşmaktadır. HAARP sisteminin iyonosfere müdahale edebilme kabiliyeti sebebiyle bazı doğa olaylarını da tetikleyebileceği teorisi ortaya atılmıştır.
Son zamanlarda HAARP Projesi’nin aslında bilimsel araştırma amacı taşımadığı, deprem tetikleme aracı olarak kullanıldığı belirtilmektedir. Bu sistemin depremleri tetikleme amacıyla kullanılıp kullanılmadığını bilimsel olarak ispatlamak pek de mümkün gözükmüyor. Devasa tektonik levhaların radyo dalgaları ile harekete geçirilmesi şu anki veriler doğrultusunda olanaksızdır. Fakat HAARP Projesi sayesinde ortaya çıkan enerji ile halihazırda gerilimin çok yüksek olduğu fay hatlarına müdahale edilerek depremlerin tetiklenebileceği teorisi tartışma konusudur.
İlginizi Çekecek İçerik: ‘Nikola Tesla’nın Hayatı ve İcatları’
Deprem sırasında hasar gören bir trafonun patlaması, elektrik direklerinin devrilmesi gibi sebeplerden dolayı gökyüzüne yüksek voltajda elektrik saçılması durumu ise deprem ışıklarının gerekçesi olarak öne sürülen kavramlardır.
Brian Dunning’e göre, deprem ışıkları hakkında yazılan birçok makale mevcut olmasına rağmen hiçbiri bir diğerini destekler nitelikte değildir. Bu durumda deprem ışıklarının gerçekten var olup olmadığı da sorgulanabilmektedir. Robert Sheaffer ise deprem ışıklarının her depremde farklı şekilde görülmesi sebebiyle bunları ışık oyunlarına benzetiyor.
Deprem Işıkları Hakkında Yapılan Bilimsel Çalışmalar
Akademi dünyasında deprem ışıkları hakkında ortaya atılan tezlerden ilki oksijen iyonizasyonudur. Deprem bölgesinde bulunan bazı kaya çeşitlerini oluşturan minerallerdeki eksi yüklü oksijen atomu çiftleri birbirinden ayrılmaktadır. Ortaya çıkan iyonize oksijenler yeryüzündeki çatlaklardan gökyüzüne doğru çıkmaktadır. Bu atomlar hava moleküllerini iyonize ederek ışık yayan bir plazma oluşturur. Böylece deprem ışıkları meydana gelmektedir. Bu durum kayaç yapısına ve depremin büyüklüğüne bağlı olduğundan her zaman oluşmayabilir.
İkinci görüş ise dünyanın manyetik alanının, tektonik faaliyetler sebebiyle depremin yaşandığı bölgede bozulması sonucu Aurora oluşması olarak sunulmaktadır.
Piezoelektrik Etki
Bir diğer görüş ise deprem ışıklarına piezoelektrik etkinin sebep olduğu yönündedir. Piezoelektrik etki, belirli malzemelerin uygulanan mekanik strese yanıt olarak bir elektrik yükü üretme yeteneğidir. Piezo kelime anlamı olarak sıkıştırma, basınç uygulama demektir. Freund’a göre, kuvars içerikli kaya parçalarının hareketi sonucu ortaya çıkan basınç sebebiyle elektromanyetik alanlar oluşmaktadır.
Piezoelektrik etki, Rutgers Üniversitesi’nde görevli Troy Shinbrot ve diğer araştırmacılar tarafından laboratuvar koşullarında test edilmiştir. Bunun için alçı, un, cam ve plastik disk gibi malzemeler kullanılarak yüksek basınç altında sıkıştırma işlemi yapılmıştır. Bu malzemeler kullanılarak deprem etkisinin yansıtıldığı testte, açılıp kapanan yarıklardan 100 voltu aşan elektrik sıçramaları olduğu gözlenmiştir. Bilim insanları bu durumu yepyeni bir keşif olarak yorumlamaktadır. Bununla birlikte, piezoelektrik özelliğe sahip olmayan malzemeler de birbirine sürtündüğünde statik elektrikle yüklenmiş elektromanyetik alanı etkilemiştir. Elde edilen sonuca göre, kara parçalarının sıkışma ve sürtünme etkisiyle deprem ışıkları oluşuyor denilebilir. Yapılan çalışmalar henüz tutarlı olmadığından bu konu hakkındaki çalışmalar devam etmektedir.
Deprem ışıklarının oluşma sebebi olarak açıklanan diğer bir kavram ise suyun ultrasonik titreşimlerle tetiklenmesidir. Bunun için deprem bölgesinde yer altında su bulunmalı veya toprak suya doygun olmalıdır. Bu konuda çalışma yapan Derr, yeraltı sularının hareketi ile depremin tetiklenebileceğini ve deprem ışıklarının oluşabileceğini öne sürmüştür. 1990’da yayımlanan bir makalesinde Colorado’da yer altına pompalanan atık suların, pompalama alanına 100 km’den yakın olan yerlerde deprem ışığı gözlem sayısında ciddi bir artışa neden olduğunu açıklamıştır.
Son olarak; Ay’ın çekim gücü sebebiyle dünya etrafında hareketli bir gerilme noktası oluşmaktadır. Bu gerilme, deprem bölgesinde oluşan gerilmelerle çakıştığında ışık olaylarına sebep olabilmektedir.
Deprem ışıkları anlık ve çok kısa süren oluşumlardır. Bu sebeple yapılan çalışmalar oldukça zordur. Yapılan çalışmalarda çelişkili sonuçların ortaya çıkması, deprem ışıklarının henüz tam olarak açıklanamadığının göstergesidir.
İlginizi Çekecek İçerik: ‘Depremin Büyüklüğü, Şiddeti ve Gücü Arasındaki Farklar Nelerdir?’