D’Hondt Sistemi Nedir? Milletvekili Sayısı Nasıl Belirlenir?

14 Mayıs 2023 tarihinde gerçekleşen Cumhurbaşkanı Seçimi ve 28. Dönem Milletvekili Genel Seçimi’nde kullanılan D’Hondt sistemi oldukça merak ediliyor. İttifakları oluşturan siyasi partilerin sahip olacağı milletvekili sayısı, her seçim bölgesi için ittifak içinde elde edilen oy sayısı dikkate alınarak D’Hondt Sistemi doğrultusunda belirleniyor. Peki, D’Hondt sistemi nedir? D’Hondt Sistemi ile milletvekili sayısı nasıl belirlenmektedir?

Belçikalı hukukçu ve matematikçi Victor D’Hondt tarafından 1878 yılında geliştirilen bu sistem Avusturya, Belçika, Çekya, Finlandiya, İskoçya, İsrail, Japonya, Kolombiya, Macaristan, Polonya, Portekiz, Sırbistan ve KKTC gibi birçok ülkede kullanılmaktadır. Türkiye’de ise 1965 ve 1966 seçimleri hariç olmak üzere 1961’den beri D’Hondt sistemi uygulanmaktadır.

D’Hondt Sistemi Nasıl Çalışır?

D’Hondt sisteminde toplam koltuk sayısı bellidir. Alınan oy sayısına göre koltuklar adaylara veya partilere dağıtılır. Bu nedenle orantılı temsil sistemi olarak da adlandırılmaktadır. D’Hondt, seçim sisteminde kullanılan matematiksel bir formüle dayanır. En büyük bölen yönteminin kullanıldığı bu sistem ile koltukların nasıl dağıtılacağı tespit edilir. Oy oranı fazla olan büyük partiler bu sistem sayesinde daha fazla temsilciye sahip olma şansı elde etmektedir. D’Hondt sistemi esasında seçim barajı içermediğinden sisteme bir baraj değeri eklenince büyük partilerin şansı daha da artmaktadır.

D’Hondt sisteminin kullanılmasının en önemli sebeplerinden biri oy oranına göre milletvekili dağıtımının, küsürlü sayılar ortaya çıkması nedeniyle olanaksız olmasıdır. Bir diğer konu ise aşırı uç partilerin temsiliyet hakkı kazanarak mecliste istikrarsızlık ortamı yaratması ihtimalidir [1]. Bu sistem büyük partileri ve ittifakları destekleyerek yasamayı kolaylaştırır.

D’Hondt sisteminde oy sayımı, partilerin aldığı toplam oyların sırasıyla 1’e, 2’ye, 3’e 4’e.. bölünmesiyle gerçekleştirilmektedir. Temsil hakkı alamayan partilerin oyu bölme sürecine dahil edilmemektedir. Buna göre D’Hondt sistemini daha iyi anlamak amacıyla temsili bir ilde elde edilen seçim sonuçlarını ele alalım:

D’Hondt Sisteminin Uygulaması

Toplam 647.902 geçerli oyun kullanıldığı bir şehirde A partisi 264.712, B partisi 182.589, C partisi 106.787, D partisi 43.679, E partisi 42.025 ve F partisi 8.110 oy almış olsun. Bu şehirden toplam 7 milletvekili çıkacağını düşünelim. Bu durumda milletvekili sayısı oy sayısı ile direkt orantı kurularak hesaplanacak olsaydı toplam oyların %40.9’unu alan A partisi 2.86 milletvekili, %28.2’sini alan B partisi 1.97 milletvekili, %16.5’ini alan C partisi 1.16 milletvekili, %6.7’sini alan D partisi 0.47 milletvekili, %6.5’ini alan E partisi 0.46 milletvekili, %1.2’sini alan F partisi ise 0.08 milletvekili sayısına sahip olacaktı.

Küsürlü sayılar sebebiyle net bir dağıtım yapılması mümkün değildir. Bu durumda temsil durumu hesaplanırken D’Hondt sistemi ile en çok oyu alan partiye 1 milletvekili verilmektedir. Sonrasında partinin toplam oy sayısı, o andaki milletvekili sayısının 1 fazlasına bölünür. Dağıtılacak tüm milletvekili sayısına ulaşılınca bölme işlemleri sonlandırılır. Buna göre;

1. Durum

1. aşamada 264.712 oy ile en çok oyu alan A partisine 1 milletvekili düşer. A partisi 1 milletvekiline sahip olduğu için oy sayısı 2’ye bölünmektedir. Bu durumda A partisi 1 milletvekili ve 132.356 oya sahiptir.

2. Durum

2. aşamada artık en çok oyu olan parti 182.589 oy sayısı ile B partisidir. Bu sebeple B partisine 1 milletvekili düşer. B partisi 1 milletvekiline sahip olduğu için oy sayısı 2’ye bölünmektedir. Bu durumda B partisi 1 milletvekili ve 91.295 oya sahiptir.

3. Durum

3. aşamada en çok oyu olan parti 132.536 oy sayısı ile A partisidir. Bu sebeple A partisine 1 milletvekili daha düşer. A partisi 2 milletvekiline sahip olduğundan toplam oy sayısı 3’e bölünmektedir. Bu durumda A partisi 2 milletvekili ve 88.237 oya sahiptir.

4. Durum

4. aşamada en çok oyu olan parti 106.787 oy sayısı ile C partisidir. Bu sebeple C partisine 1 milletvekili düşer. C partisi 1 milletvekiline sahip olduğundan oy sayısı 2’ye bölünmektedir. Bu durumda C partisi 1 milletvekili ve 53.394 oya sahiptir.

5. Durum

5. aşamada en çok oyu olan parti 91.295 oy sayısı ile B partisidir. Bu sebeple B partisine 1 milletvekili düşer. B partisi 2 milletvekiline sahip olduğu için toplam oy sayısı 3’e bölünmektedir. Son durumda B partisi 2 milletvekili ve 60.863 oya sahiptir.

6. Durum

6. aşamada en çok oyu olan parti 88.237 oy sayısı ile A partisidir. Bu sebeple A partisine 1 milletvekili daha düşer. A partisi 2 milletvekiline sahip olduğu için oy sayısı 3’e bölünmektedir. Buna göre A partisi 3 milletvekili ve 17.798 oya sahiptir.

7. Durum

7. aşamada en çok oyu olan parti 66.178 oy sayısı ile A partisidir. Bu sebeple A partisine 1 milletvekili daha düşer. A partisi toplam 4 milletvekiline sahiptir. B partisinin 2 ve C partisinin 1 milletvekiline sahip olduğu göz önünde bulundurulursa toplam 7 milletvekili sayısına ulaşılmıştır ve tüm milletvekilleri dağıtılmıştır.

D’Hondt Sistemi ile Elde Edilen Sonuçlar

Buna göre milletvekili sayısı oy sayısına göre orantı kurularak hesaplanacak olsaydı 2.86 milletvekili alabilen A partisi 4; 1.97 milletvekili alabilen B partisi ise 2 milletvekili çıkarmıştır. 1.16 milletvekili alabilen C partisi 1, 0.47 milletvekili alabilen D partisi 0, 0.46 milletvekili alabilen E partisi 0, 0.08 milletvekili alabilen F partisi ise 0 milletvekili çıkarmıştır. Görüldüğü üzere düşük oy sayısına sahip olan partilerin milletvekili sayıları büyük partilere kaymıştır. İttifaklar ise bu tarz oy kayıplarının önüne geçilmesi amacıyla kurulmaktadır. Yani D’Hondt sistemi güçlü partileri ve ittifakları desteklemektedir. Baraj sisteminin kullanıldığı seçimlerde baraj oranının altında kalan partiler hesaplamaya dahil edilmemektedir.

İlginizi Çekecek İçerik: ‘Möbius Şeridi’

• [1] D'Hondt Sistemi Nedir? Türkiye'de Milletvekili Seçimlerinde Uygulanan Bu Yöntem Nasıl Çalışır ve Neyi Sağlar?