Challenger Uzay Mekiği Kazası Nasıl Gerçekleşti?
28 Ocak 1986 tarihi, uzay keşfinde bir dönemin sonu ve aynı zamanda bir trajedinin başlangıcı olarak hatırlanmaktadır. O gün, NASA’nın uzay mekiği Challenger gökyüzüne yükselirken beklenmedik bir felaketle karşılaştı. Milyonlarca insanın canlı yayında takip ettiği Challenger Uzay Mekiği, fırlatıldıktan 73 saniye sonra havada parçalanmıştı. Bu korkunç olay, 7 kişilik mürettebatın hayatını kaybetmesine neden oldu. Bu sebeple insanlığın uzay keşfi üzerindeki perspektifi tamamen değişti. Bu trajik olayın gerçekleşme sebebi ile uzay araştırmaları ve insanlığın keşif tutkusu üzerindeki derin etkilerini makalemizde bulabilirsiniz.
Challenger Uzay Mekiği’nin Fırlatılması
Tarih 28 Ocak 1986’yı gösterdiğinde binlerce insan ellerinde kameralarla heyecanlı bir bekleyiş içerisindeydi. Rockwell International’s Space Transportation Systems tarafından üretilen ve Columbia Uzay Mekiği’nden sonra yörüngeye gönderilen ikinci uydu olan Challenger, 6 profesyonel astronot ve 1 öğretmenden oluşan 7 kişilik mürettebatıyla birlikte önemli bir görev için hazırdı. 4 Nisan 1983’teki STS-6 numaralı ilk uçuşundan sonra STS-51-L numarasıyla 10. uçuşunu gerçekleştirecekti.
Challenger Uzay Mekiği’nin fırlatılacağı günden önceki gece, Florida’da hava sıcaklığı yaklaşık -8°C’ye kadar düşmüştü. Fırlatma rampası ise 7.5 cm buz tabakası ile kaplıydı. Buzların erimesini beklemek için fırlatma 2 saat ertelenmişti. Vakit geldiğinde ise fırlatma emri verildi ve Challenger Uzay Mekiği havalandı. Binlerce insan heyecanla uzay mekiğinin yükselişini izliyordu. O sırada izleyenlerin hiç ummadığı, fakat fırlatmadan sorumlu herkesin aklının bir köşesinde yer alan olay gerçekleşti. Challenger Uzay Mekiği, fırlatmadan 73 saniye sonra, 28.000 km/h hızla ilerlerken, 15 km yükseklikte, binlerce insanın gözü önünde patladı. Kimse ne olduğunu anlayamamıştı. Fakat bu patlama öncesinde gerekli tüm uyarılar ilgili mühendisler tarafından yapılmıştı.
Challenger Uzay Mekiği Neden Patladı?
Görevi esnasında patlayan ilk uzay aracı olan Challenger Uzay Mekiği, ardında birçok soru bırakmıştı. Bu tarz uçuşlarda görev yapan uzay mekiklerinin katı yakıtlı roket hızlandırıcılarını üreten Morton Thiokol firmasının mühendisleri yıllardır önemli bir sorunu dile getiriyordu. Firma, fırlatmadan sonra denize düşen roket hızlandırıcılarını alıp son durumunu sürekli inceliyordu. Besleme roketlerinin bağlantı noktalarında yer alan ve sızdırmazlığı sağlayan o-ringler bazı uçuşlarda deforme oluyordu. Morton Thiokol mühendisleri bu sorunu çözmeye çalışırken NASA’ya durumu defalarca bildirmişlerdi. Her fırlatma sonrasında tedirginlik yaşanıyor fakat yetkililer hiçbir adım atmıyordu.
Besleme roketleri, yakıt sayesinde uzay aracını ses hızına kadar yükseltmeyle görevlidir. Bağlantı noktalarında bulunan elastik yapılı o-ringler ise egzoz gazının roket içerisinde tutulmasında görev almaktadır. Morton Thiokol firmasında çalışan makine mühendisi Roger Mark Boisjoly daha önce fırlatılan Discovery Uzay Mekiği’ni incelerken problemin sebebini anlamıştı. Kullanılan o-ring, soğuk havaya karşı yüksek dayanıma sahip değildi. Soğuk hava, o-ringin esnekliğini kaybetmesine ve egzoz gazının etkisiyle görevini yapmamasına sebep oluyordu. O-ring, 11°C ve üzerindeki sıcaklıklarda etkinliğini koruyordu. Bu durum, Challenger Uzay Mekiği fırlatılacağı zaman da NASA’ya bildirilmişti. Üstelik hava sıcaklığı çok daha düşük seviyedeydi. NASA ise risk alma taraftarıydı. Bu sebeple firma üzerinde baskı kuruldu ve yöneticilerden fırlatma onayı alındı. Baskılar sonucunda uçuş başladı ve hazin son gerçekleşti. O-ring yeterince genleşemeyerek yakıt ve alevin dışarıya çıkmasına sebep oldu ve yakıt tankı patladı. Tabi bu sebepler faciadan uzun bir süre sonra kurulan araştırma komisyonu tarafından açıklandı.
Dönemin ABD başkanı Ronald Reagan, Challenger faciasını araştırmak üzere bir komisyon görevlendirdi. Komisyona eski dış işleri bakanı William Rogers başkanlık ediyordu. Komisyonda eski astronot Neil Armstrong, Sally Raid ve eski test pilotu Chuck Yeager’ın yanı sıra Nobel ödüllü ünlü fizikçi Richard Feynman ile birçok bilim adamı ve mühendis yer alıyordu.
Challenger Komisyonu
Komisyon başkanı Rogers, NASA yetkilileri hakkında olumsuz izlenim yaratılmasına karşıydı. Tabi başkanın talimatları doğrultusunda… Fakat NASA mühendislerinden Richard Cook bu duruma daha fazla tahammül edemiyordu. Yaşanan kaza hakkında bilinen ve daha önce de yaşanan o-ring sorunlarını bir haber muhabirine anlattı. Bu haberin basına yansımasından sonra komisyon toplantılarına gizli bir şekilde devam etti. NASA yöneticisi Larry Mulloy’a durumdan haberdar olup olmadığı soruldu. O ise haberi olmadığını söylemişti fakat fırlatma onayını veren kendisiydi. Neyse ki toplantıda Morton Thiokol firmasından mühendis Allan McDonald da vardı. Soğuk hava sebebiyle fırlatmanın ertelenmesini istediklerini ve bunu defalarca NASA’ya bildirdiklerini söyledi. Artık sebep netti. Bir sonraki toplantı kamuya açıktı. Richard Feynman toplantıya bir bardak soğuk su ve o-ring ile gelmişti. Herkesin önünde o-ringleri soğuk suya batırdı ve deformasyonu anlattı.
Kazanın roketlerden birinde bulunan o-ring sebebiyle meydana geldiği, bu o-ringin soğuk hava koşullarına direnç gösteremediği ve yakıt sızıntısı sebebiyle patlamanın gerçekleştiği komisyon tarafından kabul gördü. NASA yetkilileri artık durumun farkındaydı. Komisyon raporunda NASA sorumlu tutuldu ve yöneticileri emekliye ayrıldı. NASA, yerle bir olan itibarını yeniden kazanmak zorundaydı. Bu sebeple Morton Thiokol başkanlığında bir ekip kuruldu. Ekibin başında kim mi vardı? Komisyon toplantısında NASA yöneticisinin yalan söylediğini açıklayan mühendis Allan McDonald… Onun ekibi o-ring sorununu çözmüştü. Sonrasında NASA uzay mekiği çalışmalarına geri döndü.
Yapılan farklı bir soruşturma neticesinde mürettebatın patlamadan sağ kurtulduğu ancak kabin basıncından dolayı bilinç kaybı yaşamış olabilecekleri iddia edilmiştir. Yani uzay mekiği parçaları okyanusa düşene kadar mürettebat hayatta kalmış olabilirdi.
Challenger Faciası ve Mühendislik
Bu facia, bir mühendisin iş hayatında karşılaşabileceği olayları görebilmesi açısından önemlidir. Challenger Uzay Mekiği kazasının sebebi bir mühendislik hatası değildir; yetkililerin baskılara boyun eğmesi ve siyasi kaygılar sebebiyle mühendisleri yok saymalarıdır. Sorunun teknik olarak tespit edilmesi, nicel veriler ile ispatlanması, yaşanabilecek olayların önceden bildirilmesi ve buna rağmen kazanın yaşanması düşündürücüdür. Dünyanın en yüksek teknolojilerine sahip olsanız da her zaman en zayıf halkanız kadar güçlüsünüzdür. Bu halka bazen basiretsiz bir yönetici, bazen de bir o-ring olabilmektedir.
Günümüzde uzaya seyahat çalışmaları oldukça artmış durumda. Bu çalışmaları gerçekleştiren en önemli şirketlerden biri ise SpaceX. Elon Musk liderliğinde çalışmalarına devam eden şirketin Starlink projesi hakkında bilgi sahibi olmak için SpaceX Projesi ‘Starlink’ Nedir? başlıklı yazımızı incelemenizi öneririz.
