Bootstrap (Ayakkabı Bağı) Paradoksu

Bootstrap Paradoksu, Türkçe olarak ifade etmek gerekirse Ayakkabı Bağı Paradoksu, geniş bir yelpazede bilimsel merakı ateşlemiştir. Ayakkabı bağlamak çok sıradan bir eylem olsa da, ardında bilim kurgu dünyasının zamanda yolculuk fikrine dair ilginç bir paradoks yatar. Sebep-sonuç ilişkisinin kaybolduğu, zamanın döngüsel bir bulmacaya dönüştüğü bu fenomen, varoluşun temel yasalarını sorgulatır. Bir nesne veya bir bilgi, hiçbir başlangıç noktası olmadan var olabilir mi? Gelecek, geçmişin kaynağı haline gelebilir mi? Bootstrap Paradoksu’nda geçmişe doğru bir zaman yolculuğu gerçekleştirerek kendinizi ziyaret ettiğiniz varsayılmaktadır. Kişi, kendi ayakkabı bağından tutarak kendisini kaldıramayacağı için böyle bir ifade kullanılmıştır.

Paradoks anlatılırken genelde bilinen bir örnek verilir. Şu an bu yazıyı okurken gelecekteki haliniz tarafından ziyaret edildiğinizi düşünün. Tanımadığınız ama biraz size benzeyen bir insan aniden yanınızda beliriyor ve zaman makinesini icat ettiğini söylüyor. Zaman makinesine dair tüm belgeleri ve tasarım dokümanlarını da sizinle paylaşıyor. Siz de bu makineyi üretmeye başlıyorsunuz. Tabi sen kimsin, nereden geldin, kiminle evleniyorum ve sayısal loto numaraları muhabbetini es geçiyoruz.

Sorun şu ki zaman makinesini gelecekteki haliniz yaptı ise, tasarım dokümanlarına o nasıl ulaştı? Evet şu anda gelip sizinle paylaştı. Fakat gelecekte de siz geçmişe dönüp tekrar kendinizle paylaşacaksınız. Bu döngü, bu paradoks, içinden çıkılmaz bir hal alacak. Peki öyleyse ilk zaman makinesini kim yaptı?

Bootstrap Paradoksu’nun Cevabı

Bootstrap Paradoksu, zamanda yolculuk gerçekleşirse, üretilen şeylerin aslında hiç icat edilmeden ortaya çıkabileceğini var sayar. Burada başlangıç noktasının belirsizliğiyle karşılaşırız. Tabii bu durum zamanın lineer olarak aktığı bir ortamda geçerlidir. Bootstrap Paradoksu’na en güzel örnek Dark dizisinde işlenmiştir.  Claudia Tiedemann’ın geçmişe gidip zaman makinesini Tannhaus’a göstermesi ve Tannhaus’un makineyi icat etmesi bu paradoksu açıklar. Geleceğe Dönüş, 12 Monkeys, Harry Potter, Interstellar, Predestination, Doctor Who gibi kült filmlerde ve dizilerde de bu durum birçok kez işlenmiştir.

Peki bu paradoksu çözmek için ortaya atılan kavram nedir? Zamanda yolculuk yapan kişi geçmişe gittiğinde aslında paralel bir evrene geçer. Yani geçmişe giden kişinin zaman akışıyla, geçmişteki kişinin zaman akışı farklıdır. Şimdi bu durumu en iyi açıklayan görseli Yiğit Özgür’ün kaleminden sizinle paylaşalım.

İlginizi çekeceğini düşündüğümüz ve sonsuzluk sembolünün ilham kaynağı olan Möbius Şeridi hakkındaki yazımızı da inceleyebilirsiniz.