Güneş Sistemi’ndeki Gezegenlerin En İlginç 8 Özelliği

Güneş sistemi; Güneş ve Güneş etrafındaki gezegenler, uydular, kuyruklu yıldızlar, asteroidler ve diğer kütlelerin uzayda oluşturduğu bir bölgedir. Güneş Sistemi’nde Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün olmak üzere 8 gezegen bulunur ve bu gezegenlerin özellikleri sanıldığından çok daha ilginçtir.

Plüton, önceleri Güneş Sistemi’nin dokuzuncu gezegeni olarak kabul edilirdi. Ancak 2006 yılında Plüton, Güneş Sistemi’nin cüce gezegenlerinden biri olarak kabul edilmeye başlandı. Plüton’un gezegen tanımının değiştirilmesi, Güneş Sistemi’nde yer alan bazı cisimlere benzer kabul edilmesi ile ilgilidir. Bu cisimler arasında Eris, Ceres, Makemake ve Haumea sayılabilir.

Güneş Sistemi‘nde bulunan gezegenler dönme süresi, dönme yönü, atmosfer yapısı, uydular ve yörüngeler açısından farklılık gösterir. Tüm bu parametreleri de dikkate alarak gezegenlerin en ilgi çekici 8 özelliğini inceleyelim:

Merkür

• Merkür’de 1 gün 176 Dünya günü, 1 yıl ise 88 Dünya günü sürer. Yani Merkür’de 1 gün, 1 yıldan uzundur.
• Merkür’ün yüzeyi, gezegenler arasında gözlemlenen en büyük kraterler ve volkanik aktiviteler ile kaplıdır.
• 2016 yılında Merkür’den elde edilen verilerde yeni oluşan fay hatları görülmüştür. Bu durum, Merkür’ün küçülmeye devam ettiğini ve kararlı bir yapıya sahip olmaya çalıştığını göstermektedir.
• Merkür’ün yüzey sıcaklığı gündüzleri 400°C’ye kadar ulaşır. Geceleri ise -173°C’ye kadar düşer. Bu durum Güneş Sistemi’ndeki en büyük sıcaklık farkıdır. Merkür’ün bir atmosferi bulunmadığından yüzey sıcaklığının korunması zordur.
• Merkür’ün doğal bir uydusu yoktur.
• Güneş’e en yakın gezegen olmasına rağmen, Merkür’ün kutuplarında, gölgede kalan krater diplerinde donmuş su bulunmuştur.
• Güneş’e çok yakın olduğu için yörüngeye girip gözlem yapmak çok zordur; çünkü uzay aracı sürekli Güneş’in güçlü çekiminden kaçmak zorundadır.
• Merkür’ün yüzeyinde hiçbir organik materyal bulunmaz. Yalnızca mineraller bulunmaktadır. Bu nedenle Merkür yüzeyinde yaşamın varlığı mümkün değildir.

Venüs

• Venüs’ün de Merkür gibi doğal bir uydusu yoktur.
• Venüs, Güneş’e Merkür’den daha uzak olmasına rağmen Güneş Sistemi’nin en sıcak gezegenidir. Yüzey sıcaklığı yaklaşık 462°C’ye ulaşmaktadır. Bunun sebebi atmosferinde yer alan bulutların sera etkisi ile sıcaklığı tutmasıdır. Bu nedenle yüzeyinde kabarcıklar bulunur.
• Venüs, tıpkı Uranüs gibi diğer gezegenlere göre ters yönde döner. Yani Güneş Venüs’te batıdan doğup doğudan batar. Bu durum retrograd rotasyon olarak bilinir.
• Venüs’ün üst atmosferinde rüzgarlar saatte 360 km’ye kadar ulaşabilir. Bu rüzgarlar gezegenin dönüş hızından çok daha hızlıdır. Bu olaya süper rotasyon denir.
• Venüs, gezegenler arasında en aydınlık olanıdır. Dünya’dan bakıldığında görülen en parlak yıldızlardan biridir.
• Venüs’ün atmosferi sülfürik asit bulutlarıyla kaplıdır. Yükseklerde asit yağmurları oluşur. Ancak yağmur damlaları, sıcaklık yüzünden yüzeye ulaşmadan buharlaşır. Yoğun ve opak bulutlar yüzünden Venüs’ün yüzeyi görünür ışıkta tamamen gizlidir. Bu yüzden yüzey haritaları, radar görüntüleme ile çıkarılmıştır.
• Venüs’ün eksen eğikliği neredeyse yoktur. Bu sebeple farklı mevsimler yaşanmaz.
• Venüs’ün yüzeyinde birçok volkanik aktivite vardır. Bazı volkanlar dünyadakilerden daha büyüktür.

Dünya

• Dünya, Güneş’in etrafındaki en doğru mesafede bulunan ve yaşam için uygun bir atmosfere sahip olan tek gezegendir.
• Dünya’nın yerden yükseklik olarak en yüksek noktası Everest’tir. Fakat Dünya’nın merkezine en uzak nokta Ekvador’da yer alan Chimborazo Dağı zirvesidir. Çünkü Dünya ekvatordan şişkin olduğu için Chimborazo Dağı’nın zirvesi aslında uzaya en yakın kara parçasıdır.
• Kuzey Manyetik Kutbu, Kuzey Kutbu’yla aynı yerde değildir ve sürekli hareket halindedir. Hatta son yıllarda manyetik kutup, Kanada’dan Sibirya’ya doğru hızla kaymaktadır. Bu değişim, pusulaların doğruluğunu ve navigasyonu etkileyebilir.
• Dünya, plaka tektoniği sayesinde yüzeyini sürekli yenilediği keşfedilen tek gezegendir.
• Dünya, yer kabuğunun 3 bölümden oluştuğu tek gezegendir: kabuk, manto ve çekirdek.
• Deniz seviyesindeki hava basıncı, 1 metrekarelik bir alana yaklaşık 10 tonluk bir kuvvet uygular. İnsan vücudu içten de aynı basınçla dengelendiği için bu baskı hissedilmez.
• Dünyanın dönüş hızı her yüzyılda bir 17 milisaniye yavaşlar. Bu da günlerin uzamasına sebep olur. Ayrıca Dünya her yıl Güneş’ten 1.5 cm uzaklaşır.
• Dünya (Earth), gezegenler arasında ismi mitolojiden gelmeyen tek gezegendir.

Mars

• Mars, toprakta ve atmosferde bulunan tozdaki demirin oksitlenmesi sebebiyle kızıl gezegen olarak bilinir ve aylarca süren toz fırtınalarına sahiptir.
• Dünya’da gün batımı kırmızı tonlarında iken, Mars’ta ince atmosfer ve toz partikülleri nedeniyle gün batımı mavi tonlarında olur.
• Mars, Güneş Sistemi’nin en büyük dağ ve volkanlarından olan Olympus Mons (27 km), en geniş kalderalarından Valles Marineris ve en büyük kraterlerden Hellas Planitia’ya ev sahipliği yapmaktadır.
• Mars’ta kışın kutuplarda karbondioksit karı (kuru buz) yağabilir.
• 1 Mars günü, Dünya’da 24 saat 39 dakikaya eşittir.
• Mars, Dünya gibi küresel bir manyetik alana sahip değildir, ancak bazı bölgelerde kalıntı manyetizma tespit edilmiştir.
• Mars, Güneş Sistemi’nde en çok sayıda uzay aracı gönderilen gezegendir.
• Mars, gezegen üzerinde yaşamın varlığına dair ipuçlarını içermektedir. Örneğin, Mars yüzeyinde geçmişte nehir deltaları, göl yatakları ve akarsu izlerinin bulunması yaşam için olanak tanır. NASA ve diğer uzay araştırma kuruluşları, Mars’ta yaşamın varlığını ve gezegenin gelecekte insanlar tarafından kolonileştirilmesinin olasılığını araştırmaktadır.

Jüpiter

• Jüpiter’in atmosferi çok kalın olduğu için yüzeyine ulaşılamaz. Hidrojen ve helyumdan oluşan yoğun gaz kütlesi şeklinde bir yapıya sahiptir.
• Jüpiter’in atmosferinde, büyük bir fırtına olan kırmızı nokta (Great Red Spot) bulunur. Bu fırtına, Güneş Sistemi içerisindeki en büyük ve en eski fırtınadır ve 300 yıldan uzun süredir devam etmektedir. Ayrıca fırtınanın çapı dünyanın yaklaşık 3 katı büyüklüğündedir.
• Jüpiter, Güneş Sistemi’nin en büyük gezegendir ve birçok uyduya sahiptir. En büyük uyduları arasında Ganymede, Callisto, Io ve Europa yer almaktadır. Europa, Dünya’daki okyanuslardan daha fazla suya sahiptir. Ganymede ise Merkür’den bile büyüktür ve Güneş Sistemi’ndeki en büyük uydudur.
• Jüpiter’de 1 gün sadece 9 saat 56 dakikadır. Bu inanılmaz hızlı dönüş, gezegenin ekvatorunda belirgin bir şişkinlik yaratır.
• Jüpiter’in manyetik alanı, Dünya’nınkinden yaklaşık 20.000 kat daha güçlüdür. Bu alan, dev bir radyasyon kuşağı oluşturur ve yakınındaki uydulara ciddi etkiler yapar.
• Jüpiter’in atmosferinde çok sayıda uydu ve asteroid vardır. Dünya’da hayatı yok edecek birçok tehlikeli gökcismini kendine çekerek parçalayan Jüpiter, bir kuyruklu yıldızın çarptığı bilinen tek gezegendir. 
• Jüpiter’in atmosferinde elmas olabileceği ve elmas yağmurlarının yaşanabileceği yönünde görüşler mevcuttur.
• Güneş Sistemi oluşurken Jüpiter’in kütle çekimi, çok sayıda yıldızlararası gazı çekecek kadar güçlü hale gelmiştir. Ancak Jüpiter’in kazandığı kütle, füzyonu başlatmak için yeterli değildir. Eğer bu gerçekleşseydi, Güneş Sistemi’nde 2 adet Güneş olabilirdi. Bu nedenle Jüpiter’e başarısız yıldız da denir.

Satürn

• Satürn öyle az yoğundur ki, dev bir okyanusa koyulsa batmadan yüzebilirdi.
• Atmosferi çoğunlukla hidrojen ve helyum gazlarından oluşmaktadır ve katı bir yüzeyi yoktur.
• Satürn’ün birçok uydusu vardır ve en büyük uyduları arasında Titan, Enceladus, Rhea ve Iapetus yer almaktadır.
• Satürn, 7 adet dev halkaya sahiptir. Bu halkalar, buz ve kayalardan oluşmuştur. Son veriler, bu halkaların sadece birkaç yüz milyon yıl yaşında olduğunu gösteriyor ve zamanla kaybolabileceklerini ortaya koyuyor. Yani Satürn’ü halkasız görmek bir gün mümkün olabilir.
• Satürn’ün halkaları, gezegenin çapından 200 kat daha geniş bir alana yayılmıştır.
• Satürn’de 1 gün 10.7 saat ve 1 yıl yaklaşık olarak 29 Dünya yılıdır.
• Satürn’ün kuzey kutup bölgesinde başka hiçbir gezegende bulunmayan dev altıgen halka benzeri yapı bulunmaktadır. Bu yapının yüzyıllardır devam eden bir fırtına ile oluştuğu tahmin ediliyor.
• Satürn, Güneş’ten aldığı enerjinin yaklaşık 2 katını dışarı yayar. Bunun nedeni, gezegenin içindeki kendi ısı üretimidir.

Uranüs

• Uranüs’ün atmosferi çoğunlukla hidrojen, helyum ve metan gazlarından oluşur ve katı bir yüzeyi yoktur. Gezegene mavi rengini veren, bu yapının oldukça derin olmasıdır. Çok yavaş döndüğünden atmosferi oldukça durgundur.
• Uranüs’ün birçok uydusu vardır ve en büyük uyduları arasında Miranda, Ariel, Umbriel ve Titania yer almaktadır.
• Uranüs’ün eksen eğikliği 98 derecedir. Yani ekvatoru, yörüngesine neredeyse dik açı yapmaktadır. Güneş etrafında yuvarlanarak dönüyor da diyebiliriz. Bunun sebebi, Uranüs’ün Dünya büyüklüğündeki bir gezegenle çarpışması olarak gösterilir.
• Eksen eğikliği sebebiyle kutuplardan birinin yönü sürekli Güneş’e doğrudur. Bir kutup 42 yıl boyunca kesintisiz gündüz, sonra 42 yıl boyunca gece yaşayabilir.
• Uranüs de Venüs gibi ters yönde dönen gezegenler arasındadır.
• Uranüs’ün manyetik alanı gezegenin merkezinden 60° eğik ve merkez dışı bir eksende konumlanmıştır.
• Jüpiter ve Satürn gaz devi iken, Uranüs ve Neptün buz devi sayılır.
• -224°C ile Güneş Sistemi’ndeki en soğuk gezegendir. Bunun sebebi Uranüs’ün bilinmeyen bir sebepten dolayı iç ısısını kaybetmesidir.

İlginizi Çekecek İçerik: Evrenin Keşfedilen En Soğuk Yeri Neresidir?

Neptün

• Neptün atmosferi çoğunlukla hidrojen, helyum ve metan gazlarından oluşur ve katı bir yüzeyi yoktur. Neptün’ün mavi görünümü metan gazından kaynaklanıyor olabilir ama aynı miktarda metan içeren Uranüs daha soluktur. Bunun sebebi, bilinmeyen bir bileşen ya da atmosferik yapı farkı olarak bilim insanları tarafından belirtiliyor.
• Neptün’ün birçok uydusu vardır ve en büyük uyduları arasında Triton, Proteus, Nereid ve Larissa yer almaktadır.
• Neptün, Güneş Sistemi içinde atmosferi en hızlı hareket eden gezegendir. Rüzgar hızı 2000 km/s’ye kadar ulaşabilir. Bu hızda rüzgarların oluşması için ısı değişiminin yüksek olması gerekir. Fakat yüzey sıcaklığı oldukça düşüktür. Rüzgarların oluşmasına sebep olan ısının nereden kaynaklandığı hala merak konusudur.
• Neptün, keşfedilmeden önce bilimsel teoriler kullanılarak varlığı ispatlanan ilk gezegendir.
• Neptün’ün atmosferinde çeşitli boyutlarda birçok renkli bulut vardır.
• Neptün’ün de Satürn gibi halkaları vardır fakat çok karanlık, ince ve parçalıdır.
• Güneş’ten çok az ışık almasına rağmen Güneş’ten aldığı enerjinin 2.6 katını dışarı yayar.
• Neptün’ün manyetik alanı da tıpkı Uranüs gibi gezegenin merkezinden sapmış ve eğik bir şekilde döner.

• [1] About the Planets
• [2] 25 weird and wild solar system facts