Dünyanın En Büyük Yolcu Uçağı Üreticileri
Son yıllarda oldukça popüler olan ve çok kritik bir hale gelen havacılık sektörü ve bu sektörde gerçekleşen teknolojik faaliyetler ülkelerin ihtiyaçları doğrultusunda inanılmaz gelişmeler göstermiştir. Özellikle savaş uçakları, savaş helikopterleri, genel maksatlı helikopterler ile yolcu uçakları konusunda yaşanan teknolojik gelişmelere bakılacak olursa istikbalin göklerde olduğuna dair hiçbir şüphe yok. Bu doğrultuda dünyanın en büyük yolcu uçağı üreticileri ön plana çıkıyor.
Yolcu uçağı tasarlamak ve üretmek oldukça zorlu bir süreç gerektiriyor. Özellikle bazı dev uçak üreticileri tarafından tutulan piyasada yer almak fazlasıyla güç. Fakat günümüzde Amerika, Rusya ve Fransa firmaları dışında yolcu uçağı üretimine el atan diğer ülke firmalarının sesleri artık net bir şekilde duyulmakta. Özellikle havayolu şirketlerinin farklı isteklerde bulunması, diğer firmalar için fırsat yaratmıştır.
Bu makalemizde sizlere dünya çapında üretim yapan yolcu uçağı üreticileri hakkında bilgi vereceğiz. Ülkemizin de gündemine gelen Irkut MC-21, Airbus A320 Neo, Boeing 737 Max, Bombardier C Series, Comac C919, Embraer E-Jet E2, Sukhoi Superjet 100, Mitsubishi Regional Jet gibi yolcu uçakları firmaların üretimine devam ettikleri uçaklardır.
Yolcu uçakları menzillerine göre farklı tiplerde seçilmektedir. Şöyle ki; yakın menzilli yani bölgesel olarak çalışması planlanan uçaklar daha az yolcu kapasiteli, uzun menzilli çalışması planlanan uçaklar ise daha yüksek yolcu kapasiteli seçilir. Buna uygun olarak aynı firmanın, müşteri talebi doğrultusunda farklı tiplerde uçak üretimleri olabilmektedir. Uçak pazarını elinde tutan ve büyük yolcu uçağı üretiminde lider olan Airbus ve Boeing firmaları, yakın zamanda bu özelliklerine ortak olacak başka firmalarla karşılaşacakmış gibi duruyor.
1) Irkut MC-21
Dünyanın en büyük yolcu uçağı üreticileri arasında yer alan Rusya menşeili Irkut ve Yakovlev şirketi tarafından tasarlanmıştır. Irkut MC-21 yolcu uçağı kısa ve orta menzilli, çift motorlu ve 165-211 yolcu kapasitesine sahip MC-21-200 ve MC-21-300 olmak üzere iki model olarak üretilmesi planlanmıştır. Tasarım maliyeti 4.6 milyar dolar olan sistemin 211 yolcu kapasiteli olanının birim maliyetinin 72 milyon dolar civarında olması beklenmektedir. Özellikle Türkiye’nin de bir zamanlar ilgi duyduğu Irkut MC-21-300 modeli için seri üretime geçilmesi planlanıyor. Thales, Honeywell, Goodrich ve Zodiac Aerospace gibi uluslararası firmaların yer aldığı bu projede Pratt&Whitney PW1000G tipi motor seçeneği bulunacaktır. Ayrıca Rus yapımı Perm Engine PD-14 tipi motorun da Rusya tarafından alıcıların tercihine sunulması planlanmaktadır.
2) Airbus A320 Neo
Merkezi Fransa’da bulunan Airbus firması, dünyanın en büyük ticari uçak üreticisi konumundadır. Almanya, İngiltere, İspanya ve Hollanda da bu şirkete ortaktır. Genel olarak uçakların gövde kısmı Almanya’da, elektronik aksam ve iniş takımları Fransa’da üretiliyor. Ek olarak kanatlar İngiltere’de, kanat parçaları ve uçuş yüzeyleri Hollanda’da, kapı gibi malzemeler de İspanya’da üretilmektedir. A320 serisi Almanya’da montajlanırken, diğer seriler Fransa’da montajlanıyor.
A320 serisinde çift motor kullanılmaktadır. Bu motorlar CFM 56 ve IAE V2500 serileridir. Bu uçaklar tamamı LCD ekrandan oluşan bir kokpite sahiptir. Ayırca kompozit malzeme ile yapılmış ilk dar gövdeli yolcu uçağıdır.
Airbus firmasının yeni tasarımı olan Airbus A320 Neo serisinde ise Pratt&Whitney PW1000G veya CFMI şirketine ait Leap-X motorları kullanılmaktadır. Uçağın maliyeti klasik A320’lere göre %30 daha azdır. Bu da, A320’lerin 100 milyon dolar civarında olduğunu düşünürsek kayda değer bir orandır. Kanatlarda yapılan kıvrık kanat uygulaması ile aerodinamik geliştirmeler gerçekleştirilmiştir. Kompozit malzemelerin ve yeni tipte motorun kullanılmasıyla uçak yaklaşık 2 ton daha fazla ağırlık taşıyabilmektedir. Yeni tasarımda gürültü ve karbondioksit emisyonu azalmış, yüzde %15 yakıt tasarrufu sağlanmıştır. Bu sebeple günümüzde binlerce Neo serisi sipariş bulunmaktadır.
Dünyanın ilk CFMI motorlu Airbus A320 Neo uçağı Türkiye’de Pegasus firması tarafından kullanılmaktadır. ‘Demokrasi’ adı verilen uçak başarılı bir şekilde hizmet vermektedir. A320 serisinin bir başarısını da ‘Chesley Sullenberger ve Hudson Nehri’ne İniş’ başlıklı yazımızda bulabilirsiniz.
3) Boeing 737 Max
Dünyanın en büyük yolcu uçağı üreticileri arasında yer alan Boeing firmasının Airbus’a cevabı niteliğinde olan Boeing 737 Max modelinin boyutuna göre 3 tipte satışa sunulması planlanmıştı. Birim fiyatı 80-100 milyon dolar arasında olan ve CFMI Leap-1B motoru kullanan 737 Max; karbondioksit salınımı, yakıt tasarrufu ve gürültü kirliliği konusunda rakiplerine üstünlük kurmuş durumda. Washington’da bulunan Renton fabrikasında üretilen 737 Max’ın teslim edildiği ilk firma ise Southwest Havayolları’dır. Hem yukarı hem de aşağı bakan yeni tasarım kanat uçları Boeing 737 Max’ta göze çarpmaktadır. Sadece kanatçık tasarımının değişiminden kaynaklanan yakıt tasarrufu %1.8 civarındadır. Ayrıca motor çapı 15-20 cm daha genişletilmiş olan yeni motorlar sayesinde yakıt tasarrufu %14 civarında gerçekleşmektedir. Kalkış anında yayılan gürültü %40 oranında azaltılmış ve menzil %19 oranında artırılmıştır.
Şu ana kadar 393 adet üretilen 737 Max, bilinen tüm tasarım üstünlüklerine rağmen servisten çekilmiştir. Ekim 2018 ve Mart 2019 tarihlerinde yaşanan ölümcül kazalar sebebiyle tüm uçaklar yere indirilmiştir. Her iki kazada da Manevra Karakteristikleri Artırma Sistemi’nin (MCAS) pilotlarla olan uyumsuzluğu ön plana çıkmaktadır. Kalkış sonrası uçağın tırmanış hızında aşırılık yönünde bir anormallik olduğu pilotlar tarafından uçuşun kontrolünde aksilikler yaşandığı kayıtlarda belirtilmiştir. 737 Max’ların yakın zamanda hizmete dönmesi beklenmiyor.
Tek koridorlu uçak tiplerinde lider konumda bulunan Boeing ve Airbus firmaları, havayolu şirketlerinin yakıt konusunda tasarruflu sistemler istemesi üzerine motor ve aerodinamik sistemler konusunda iyileştirmeler yaparak pazara en yeni modelleri sunma mecburiyetindedir. Nihayetinde Embraer ve Bombardier firmalarının sektördeki ilerleyişi dünya devlerini tedirgin etmiştir.
4) Bombardier C Series
Kanadalı Bombardier, pazardan payını almak için tek koridorlu uçak tiplerinde Airbus ve Boeing’e rakip durumda. Bu yüzden C serisi uçak modellerini piyasaya sürerek devlerle yarışma içine girmiştir. Kendi sınıfındaki uçaklara göre 4 kat sessiz uçması ve sağladığı %20 yakıt avantajıyla öne çıkmaktadır. Motor olarak Pratt&Whitney firmasının Geared Turbofan teknolojili yeni nesil motoru seçilmiştir. CS100 serisi uçağın ilk kullanıcısı Swiss Havayolları olmuştur.
Bombardier serisinde motorlar gövdede yer almasına rağmen ilk defa C serisinde kanat altında yer almıştır. Motoru gövdede yer alan pervaneli yani turboprop uçakların üretimine bu seride vazgeçilmiştir. Bu modellerin insanlar arasında güvensiz olarak görülmesi nedeniyle havayolu firmaları bu tarz uçakları tercih etmemektedir.
5) Embraer E-Jet E2
Brezilya yapımı yolcu uçağı modeli bu tasarımında daha az masrafla daha çok yolcu taşımayı hedeflemiştir. Kanatlarda bulunan winglet denilen kanatçıkların aerodinamik etkisiyle yakıt maliyeti %1 oranında azaltılmıştır. Ayrıca bu kanatçıklar türbülans sırasında titreşim azaltma görevine de sahiptir. Dünyanın en büyük yolcu uçağı üreticileri arasında bulunan Embraer firmasının %40 hissesinin de Airbus’a ait olduğunu belirtelim.
Daha önceki modellerinde kullanılan General Electrics’e ait CF-34 motorunun yerini Pratt&Whitney 1900G GTF almıştır. Motor değişikliği yakıt tüketiminde %11 azalma sağlamıştır. Ek olarak daha geniş kanat açıklığının getirdiği performans ise %3.5 oranındadır.
Embraer firmasına ait bu uçağın dikkat çeken bir özelliği de orta koltuğun olmamasıdır. Yani uçak, 2+2 oturma düzenine sahiptir. Bildiğiniz otobüs gibi yani. Bu sayede seyahat daha konforlu bir hale geliyor. Koridor açıklığı servis masası koridordayken bir kişinin yanından geçebileceği kadar fazla.
6) Comac C919
Çinlilerin Airbus ve Boeing’in kabusu olmak adına tasarladıkları dar gövdeli Comac C919 model yolcu uçağı Asya piyasasını ucuz fiyatıyla eline alacakmış gibi duruyor. Her ne kadar Çin üretimi olsa da birçok parçası en büyük uçak üreticileri Airbus ve Boeing’de kullanılanlarla aynı. Uçuş kontrol sistemi için Honeywell, hidrolik sistemler için Parker Aerospace ile çalışılmıştır. Ek olarak iniş takımları için de Liebherr firması tercih edilmiştir.
Uçağın en büyük müşterisi yine Çin firmaları. Bu da Avrupa ve Amerika sertifikalarına duyulan ihtiyacı kaldırmaktadır. Sistem, yakıt verimliliği ve diğer maliyetlerde de iddialıdır. Comac yetkilileri bu sistemde CFMI Leap-1C modeli motor kullanılacağını açıklamışlardır. Ayrıca uçağın birim maliyetinin Airbus ve Boeing’den daha uygun olacağı kesin gibi gözüküyor.
7) Sukhoi Superjet 100
Rusya’da askeri uçaklar üreten Sukhoi firmasının sivil havacılık sektöründe İtalyan Finmeccanica firması ile ortak ürettiği Superjet 100 serisinin neredeyse başına gelmeyen kalmadı. Uçak, 9 Mayıs 2012 yılında Endonezya’da gerçekleştirilen tanıtım uçuşunda 50 yolcusu ile birlikte bir dağa çarpmıştır.
27.8 milyon dolarlık birim maliyeti olan uçak, %10-15 oranında daha işletme maliyetinde tasarruf sunmaktadır. Boeing danışmanlığında birçok batılı ülkenin ortaklığıyla üretilen Superjet 100, PowerJet Sam146 motorları kullanmaktadır. Ayrıca gürültü ve emisyon değerleri ICAO gereksinimlerini karşılamaktadır.
2016 yılında uçağın kuyruk bölümünde metal yorgunluğu tespit edilmiştir. Bu sebeple bu uçağa sahip tüm havayolu firmalarından uçakları kaldırmamaları istenmiştir. İran’a uygulanan yaptırımların kalkmasıyla İran da 10 adet Sukhoi Superjet 100 uçağına talip olduğunu açıklamıştır.
8) Mitsubishi Regional Jet (MRJ)
MRJ, Mitsubishi ve Toyota ortaklığı ile Japonya’da üretilmektedir. 70-90 kişilik yolcu uçağı kendi sınıfındaki diğer uçaklara kıyasla %20 yakıt tasarrufu sağlamaktadır. 243’ü kesin 400’den fazla sipariş alınmış durumdadır. Ayrıca birim maliyetinin de 45-50 milyon dolar arasında olması bekleniyor. Sistem bileşenleri olarak motorlar Pratt&Whitney’den, elektrik sistemleri Hamilton Sundstrand’den sağlanmıştır. Ek olarak aviyonik sistemler Rockwell Colins’ten, hidrolik sistemler Parker Aerospace ve pilonlar Spirit Aerosystems’ten seçilmiştir.
Diğer bir Japon uçak üreticisi olan Kawasaki ise şu an tasarım aşamasında olan YPX modeli ile önümüzdeki yıllarda piyasaya girmeye hazırlanmaktadır.
Tüm bu yolcu uçağı modellerinin yanında halen bazı firmalar tarafından kullanımda olan fakat eski tip olduğu için pek de tercih edilmeyen Fokker, McDonnell Douglas, ATR72 ve uçan tabut olarak bilinen Tupolev gibi yolcu uçağı üreticileri bulunmaktadır.