Türkiye’nin Savunma Sanayi Projeleri: MMU/TF-X
Türkiye’nin Savunma Sanayi Projeleri hakkında güzel bir seri hazırlamayı umuyoruz. İşe de Türk savunma sanayinin gelmiş geçmiş en büyük ve en zor projesi olan milli muharip uçakla başlayalım istedik. Gelin bu süreci ve projedeki gelişmeleri birlikte inceleyelim.
Kasım 2022’de yayınlanan video, projenin geliştiricisi Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) tarafından inşa edilen yeni nesil TF-X avcı uçağının ilk prototipinin şekillenmeye başladığını gösteriyor. İlk bakışta uçağın kanat ve gövde boyutlarının dikkat çektiğini söyleyebiliriz. Programın motor geliştirme ve çeşitli elektronik sistemlerinde önemli engellerle karşılaşacağı neredeyse kesin. Ancak 2030′larda hizmete giriş hedefini sürdürmek istiyorsak bu engelleri hızlıca aşmamız gerekecek.
Milli Muharip Uçak TF-X Projesi Hangi Aşamada ?
TF-X’in ilk prototipi, Türkiye’de Milli Muharip Uçak (MMU) olarak bilinen program şu anda Ankara’da montaj hattında. Gövde ve kanatların büyük bir kısmı bir araya getirildi. Dışa eğimli kuyruk kanatları, yatay dengeleyiciler gibi ikiz motorların da henüz eksik olduğunu belirtelim. 21 Kasım 2022’de TUSAŞ tarafından montaj hattından video paylaşıldı. Paylaşımda kokpit camının takılı olduğu ancak aviyonik ve fırlatma koltuğununun henüz montajının tamamlanmadığı gözüküyor.
2019 yılında bütün dünyaya tanıtılan mock up (projenin maketi) ile montaj hattındaki uçak arasında çok ciddi farklılıklar var. Söz konusu mock up 19 metre uzunluğunda ve 12 metre kanat açıklığına sahipti. Ancak TUSAŞ’ın yayınladığı güncel video’da bu rakamların değiştiğini görüyoruz.
Bir sorun çıkmazsa ilk prototip uçağı 3 tekerlek üzerinde 2023 yılında göreceğiz. Akabinde Block 0‘ın ortaya çıkması için öngörülen tarih ise 2025. İlk resmi uçuşu da 2026 yılında planlanıyor. Bütün bu süreçler sorunsuz tamamlanırsa ilk uçaklar 2030 itibariyle TSK’nın hizmetine girmeye başlayacak. Böylelikle 5. nesil savaş uçakları arasındaki en büyük uçak ülkemize ait olacak !
Milli Muharip Uçak TF-X Boyutları ve Özellikleri
ABD Hava Kuvvetleri’nin F-22 Raptor‘undan küçük olsa da, TF-X, 21 metre uzunluk ve 14 metre kanat açıklığıyla F-35‘ten biraz daha büyüktür. Prototipin Mart 2023‘te hangardan çıkması planlanıyor. Genel olarak, TF-X için zaman çizelgesi biraz kaydı. 2019 yılında Paris Air Show’da TUSAŞ Başkanı ve CEO’su Temel Kotil, hedefin 2025 yılında ilk uçuşu gerçekleştirmek olduğunu söylemişti. Şimdi, ilk uçuşun 2025 veya 2026‘da gerçekleşmesi planlanıyor. Ayrıca ilk üretim kafilesinin 2030‘ların başında Türk Hava Kuvvetleri’ne teslim edilmeye başlanması bekleniyor.
TF-X programı, yerli bir beşinci nesil savaş uçağı geliştirmek amacıyla ilk olarak Aralık 2010’da başladı. En başından beri, stealth (gizlilik) özellikleri, gelişmiş aviyonikler ve yüksek düzeyde performans içeriyordu. Gizlilik açısından TF-X’in, F-22 veya F-35 ile aynı ligde olmayacağı aşikar.
Milli muharip uçağın tamamlandığında çok büyük kısmının yerli olması söz konusu. Burun kısmında Aselsan üretimi AESA radarı yer alacak. Motorlara yazımızın ilerleyen kısımlarında daha detaylı değineceğiz. Ancak muhtemelen öncelikle Türk – İngiliz ortak yapımı olup daha sonra yerlileştirilecek. MMU’ya ait bütün sensör, avyonik, elektronik ve mühimmatların da yerli olacağını belirtelim.
Yapısal tasarıma baktığımızda da kanatçıkların gövdeyle olan bağlantılarının F-35’lere olan benzerliği dikkat çekiyor. Projenin ilk versiyonlarına kıyasla güncel tasarımda motorlar arasındaki boşluk artmış. Buranın kullanımıyla ilgili birkaç ihtimal var. İlk akla gelen uçak menzilini artırmak için yakıt deposu olma ihtimali. Bir diğer seçenek motorların termal karakteristiklerine katkı sağlama düşüncesi. Son olarak dahili bir silah istasyonu olarak kullanımı gibi seçenekler ihtimal dahilinde.
Milli Muharip Uçak TF-X Projesinde Günümüze Kadar Neler Yaşandı ?
2010‘lu yıllar için F-16‘lara güncel ve yeterli bir uçaktı diyebiliriz. Ancak 2020-2030‘lu yıllar için güncel teknolojilere sahip yeni bir uçağa ihtiyaç vardı. Türkiye mevcut bir projeyi desteklemek ya da hazır bir uçak satın almak yerine, kendi uçağını geliştirmek üzere çalışmalara başladı. Yeni uçağın kavramsal tasarım çalışmaları 2011 ve 2013 yılları arasında gerçekleşti. Ardından 2013 yılında MMU Projesi resmi olarak başladı.
Türkiye daha önce bu kadar kapsamlı ve büyük bir projeye girişmemişti. Dolayısıyla yeterli alt yapı ve tecrübeye sahip değildi. Bu nedenle partner firma olarak İsveç Saab firması ile görüşmeler başladı. Kavramsal tasarım aşamaları sonucu ortaya çıkan 3 farklı tasarım üzerinde duruluyordu. Ancak politik sebeplerden dolayı Türkiye – İsveç ilişkileri gerilince görüşmeler sona erdi.
Türkiye bir müddet çalışmaları kendi başına yürüttükten sonra İngiliz BAE Systems firmasıyla anlaşmaya vardı. Ancak bu partnerlik devamlı olmayacak. Projenin belli aşamasına kadar destek alındıktan sonra söz konusu ortaklık sona erecek.
2016 yılında da tam ölçekli geliştirme aşaması başladı. TF-X projesi hayata geçtiğinde, Türk Hava Kuvvetleri’nin beşinci nesil avcı uçağı talebi acil değildi. F-35 programının ortağı olarak Türkiye, 100 adet F-35A almayı planlıyordu. Daha çok kısa kalkış ve dikey iniş (STOVL) F-35B varyantıysa muhtemelen Türk Deniz Kuvvetleri’ne gidecekti.
Ancak Türkiye, Rus S-400 hava savunma sistemlerini satın alma planlarından vazgeçmeyi reddetti. ABD bu hava savunma sistemlerinin önemli bir güvenlik riski oluşturduğunu düşünüyordu. Bunun sonucunda Türkiye 2019 yılında F-35 programından çıkarıldı. F-35 bileşenlerinin üretiminde önemli bir yeri olan Türkiye’nin rolü de kademeli olarak sona erdi.
Milli Muharip Uçakta Hangi Motor Kullanılacak ?
Şüphesiz ki böyle bir projenin en önemli ve kritik parçası motoru. TF-X için hangi motorun seçileceği farklı kavramsal tasarım çalışmalarından dolayı en başta belirsizdi. Ancak daha sonra çift motorlu olmasına karar verildi. Uçağın boyutlarının çok büyük olması sebebiyle de güçlü motorlara gereksinim vardı. Milli imkanlarla yerli bir motor geliştirilmesine karar verildi.
Savunma Sanayi Başkanlığı tarafından 2022 Temmuz ayında yerli motor geliştirmesiyle ilgili ihale açıldı. İhaleye TEI’nin iştiraki olan TR Motor Güç Sistemleri ve Kale Grup- Rolls-Royce ortaklığı teklif sundu. Muhtemeldir ki 5. nesil uçağımızın motoru Türk – İngiliz ortak yapımı olacak. Bununla birlikte, daha önceden hassas teknoloji ve fikri mülkiyet haklarının devri konusunda Türkiye ile Birleşik Krallık arasında gerginlikler yaşandığını da belirtelim.
Planlanan F-35‘lerin kaybı, TF-X programını daha da önemli hale getirdi. Türkiye, projenin sarkmaması için ara çözüm olarak başka motor arayışına girdi. Nihayetinde savaş uçağımıza güç sağlamak için General Electric’in F110 motorları seçildi. Ancak ABD-Türkiye ilişkilerinin bir süreliğine bozulması motor tedariği konusunda tereddüt yarattı. Akabinde ilk 3 prototip için gerekli olan 6 adet F110 motor tedarik edildi. Neyse ki yakın zamanlarda, ilişki, potansiyel bir F-16 satışı da dahil olmak üzere iyileşme belirtileri gösterdi.
Peki Neden F110 Motorları ?
Tabi ki öncelikli olarak prototipi uçuracak güçte bir motor olduğu için. İkinci olarak F110-100 ve F110-129 varyantları Türk F-16C/D’lerin güç ihtiyaçlarını karşılıyor. Yani Türkiye bu motorlarla ilgili çok iyi bir tecrübeye sahip. Halihazırda Türkiye’de zaten lisans anlaşması altında F110 motorlarının parça üretimi, montaj ve testleri de yapılıyor. Dolayısıyla bu tercih, bakım ve lojistik talepleri açısından Türkiye’nin elini güçlendirecektir. Ancak ilerleyen dönemlerde ABD’nin TF-X için bu motorun tedarikini destekleyeceğine dair bir garanti yok.
Geçmişte bir Rus motorunun alınması söz konusuydu. Ancak Ukrayna’daki mevcut savaş, yaptırımlar ve Moskova’nın uluslararası toplum tarafından dışlanması, bunun artık düşük bir ihtimal olduğu anlamına geliyor. Bu arada Türkiye, Ukrayna’nın önde gelen silah tedarikçilerinden biri haline geldi.
Son olarak, neden ciddi maliyetlere katlanarak yeni motor geliştirdiğimize değinelim. F110 motorları 5. nesil savaş uçakları için uygun yapı ve karakteristiklere sahip değil. Örneğin stealth karakteristiği, düşük radar ekosu, daha iyi termal optimizasyon, sesüstü hız (supercruise) gibi. Yukarıda da belirttiğimiz gibi F110 motorları sadece projede gecikme olmaması adına geçici bir çözüm. Ancak yeni motor geliştirme ve üretiminin çok zorlu ve uzun bir süreç olduğu da aşikar. Bu gerçeklik, Türk Hava Kuvvetlerini muharebe filosunun büyük bölümünü oluşturan yaklaşık 240 F-16C/D konusunda yeni yollar aramaya itti.
MMU TF-X Projesi Hayata Geçene Kadar Hava Filomuz Nasıl Desteklenecek ?
Yeni kurulan savaş filolarını doldurmadan önce F-35A‘nın eskiyen F-4E-2020 Terminatör jetlerinin yerini alması söz konusuydu. F-35‘in bir anda denklemden çıkmasıyla Türkiye, mevcuttaki F-16 filosundan daha fazla yararlanma seçeneklerine yöneldi. Buna orta yaş güncelleme programının yanı sıra 40 yeni F-16 Block 70/72 jeti satın alma planı ve mevcut F-16C/D’lerin 80 tanesini aynı standarda yükseltme kitleri de dahil.
Söz konusu F-16 ve yükseltme kit temininin, TF-X projesinin seri üretime geçene kadar hava filomuzdaki boşluğu doldurması önemli. Ancak Türkiye-ABD arasındaki ilişkilerin stabil olmaması, böyle bir anlaşmanın gerçekleşmesinin öngörülmesini belirsiz kılıyor. Bu sebeple, Türk Hava Kuvvetlerinin geleceği büyük ölçüde TF-X‘in başarılı olmasına bağlı gibi duruyor.
Uzun vadede de olsa avcı jetlerine bir başka destekleyici alternatif seçeneği de, Bayraktar Kızılelma. Ülkemizin ilk insansız savaş uçağı olarak lanse edilen projenin tasarım ve geliştirme aşamaları devam ediyor. Türkiye’nin savunma sanayi projeleri serimizde Bayraktar Kızılelma‘ya da yer vereceğiz.
Motor sorununun yanı sıra, TF-X programının ne kadar maliyetli olacağı sorunu da var. Yeni bir savaş uçağı geliştirmek, stealth özelliği olsun olmasın, büyük bir projedir ve çok maliyetlidir. Özellikle de ülke olarak bunu tek başınıza yapmaya karar verdiyseniz. Bu sebeple Türkiye’nin TF-X programını zamanında tamamlamak için dış satışlardan fon enjeksiyonuna ihtiyacı olması söz konusu.
Mevcut durumda, Türkiye’nin yeni savaş uçaklarına olan ihtiyacı giderek artacak. TF-X programının bu gereksinimleri özellikle de bu iddialı zaman çizelgesinde karşılayıp karşılayamayacağını göreceğiz.
İlginizi çekecek içerik: Devam eden tüm 5. nesil savaş uçağı projeleri için tıklayın.
